ترجمانه

“التحليل النقدي للخطاب في نص رواية حركة سربداران التاريخية”

الدكتور مهيار علوي مقدم

ينبعث تحليل الخطاب من الأفكار اللسانية، السيمائيات، هرمونوطيقية وآراء ميشيل فوغو(۱۹۹۲م). بما أنّ الهدف من هذه الرؤية هو تحليل النصوص الأدبية ولكن يبدو أنه يمكن استعمالها في الحركة التاريخية كحركة معارضة الظلم في “سربداران” مع افتراض أنّ رواية “سربداران” باعتباره نصاً تاريخياً يحتوي على البداية والنهاية كما في الروايات ومتأثر بالنسيج الثقافي كمؤثر على من تلاقاه مؤخرا وكذلك الحركات التحررية والمناوئة للاضطهاد، يمكن تحليلها ودراستها كرواية تاريخية ذات رؤية نقدية لتحليل الخطاب.رؤية نقدية لتحليل الخطاب بمساعدة أدوات اللغوية في علم اللغة تظهر الطبقات السفلية لمعاني النص التاريخي في رواية “سربداران” مع استخدام عناصر كالنسج التاريخي وعلاقات القوة، والمؤسسات والعناصر الاجتماعية والايدئولوجية.في نظرة التحليل النقدي للخطاب، قد كان يُعتَنى بالمضامين والنظرة الايدئولوجية لشخصيات رواية سربداران والمتلقين.على هذا يُحلّل نص رواية سربداران في ثلاثة مستويات: الوصف (من وجهة نظر الاهتمام في مستعملات اللغة)، التفسير( الاهتمام الى طابع التناص والتاريخية في رواية سربداران) ومستوى التبيين( الاهتمام الى النظرة الايدئولوجية في مقابل أو تأييد الخطاب الموجود في المجتمع وخطاب القوة في قرن ۸٫ق و بعده).

الكلمات  الدلیلیة: التحليل النقدي للخطاب، سربداران، الخطاب الغالب، الايدئولوجية.

 

تحلیل گفتمان انتقادی در  متن رمان تاریخی نهضت سربداران

دکتر مهیار علوی مقدّم[۱]

 

تحلیل گفتمان از اندیشه‌های زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی، هرمنوتیکی و دیدگاه‌های میشل فوکو (۱۹۹۲م.) سرچشمه می‌گیرد. با این که هدف این رویکرد، تحلیل متن‌های ادبی است، امّا به نظر می‌رسد می‌توان آن را در نهضتی تاریخی همانند نهضت ستم‌ستیز« سربداران» نیز به کاربرد؛ با این فرض که سربداران، به مثابة متنی تاریخی با آغاز و پایانی رمان‌گونه که از بافت فرهنگی تأثیر پذیرفت و بر مخاطبان پسین خود و نیز جریان‌های آزادی‌خواهی و ظلم‌ستیز پس از خود تأثیرگذار بود می‌تواند همانند رمانی تاریخی با رویکرد گفتمان انتقادی، مورد تحلیل و بررسی قرارداد. رویکرد گفتمان انتقادی با ابزاری زبان‌شناختی، می‌تواند لایه‌های زیرین معانی متن تاریخی رمان سربداران را با استفاده از عواملی چون بافت تاریخی، روابط قدرت، نهادها و فرایندهای اجتماعی و ایدئولوژیکی آشکار کند. از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی‌، درون‌مایه‌ها و نگاه ایدئولوژیک شخصیت‌های داستان سربداران و مخاطبان آن مورد توجه بوده‌است. به این ترتیب، متن رمان سربداران در سه سطح «توصیف» (از نظر توجه به کارکردهای زبانی)، «تفسیر»(توجه به جنبة بینامتنی و تاریخی در رمان سربداران) و سطح «تبیین» (توجه به نگاه ایدئولوژیک درتقابل یا تأیید گفتمان موجود جامعه و گفتمان قدرت درسدة ۸ ق. وپس از آن) بررسی و تحلیل می‌شود.

واژه های کلیدی: تحلیل گفتمان انتقادی، سربداران، گفتمان غالب، ایدئولوژی.

 

[۱] ـ دانشیارزبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری m.alavi2007@yahoo.com .